Duurzame energie | Startbaan wordt warmtecollector en gaat woningen verwarmen.
Het kader, de werking en de
randvoorwaarden
De SolarRunway is een volledig duurzaam systeem om tot in lengte van jaren vele woningen, zo niet alle woningen van Soesterberg van warmte te voorzien. De landingsbaan van de voormalige vliegbasis Soesterberg wordt ’s zomer erg warm, deze warmte vangen wij om ‘s winters weer woningen mee te verwarmen.
Het systeem is volledig doordacht, simpel, efficiënt en lokaal. De SolarRunway heeft volledig draagvlak in de politiek, de medewerking van alle betrokkenen en de middelen voorhanden om te starten.
Hart van de Heuvelrug
Midden in Nederland ligt de Utrechtse Heuvelrug, een gebied dat loopt van het Gooimeer bij Huizen tot aan de Grebbeberg bij Rhenen. De Heuvelrug vormt een stevige, robuuste groene ruggengraat en is cruciaal voor de toekomst van de provincie Utrecht en de Gooi en Vechtstreek binnen de provincie
Noord-Holland.
Het biedt de basis voor natuurbehoud, economie, leefbaarheid, woonkwaliteit en recreatie. Met de gebiedsontwikkeling Hart van de Heuvelrug komt er op de Utrechtse Heuvelrug meer ruimte voor natuur, wonen, werken, zorg en recreatie. Door de aanleg van ecoducten is een groot aaneengesloten natuurgebied ontstaan van ruim 1.000 voetbalvelden, waar mens en natuur de ruimte hebben.
Bovendien komen er woonwijken waar je centraal woont in het groen. Het doel is een goede balans in het Hart van de Heuvelrug: voor jou en voor de natuur.
Ontwikkeling Soesterberg na 45 jaar pauze
Midden in dit gebied ligt Soesterberg en de voormalige vliegbasis Soesterberg. Na decennia op slot te hebben gezeten worden de vliegbasis en het dorp herontwikkeld.
Park Vliegbasis is dankzij de inspanningen van Stichting Utrechts Landschap een natuurgebied van ongekende kwaliteit geworden, en Soesterberg verandert doordat er voor het eerst in 45 jaar weer gebouwd mag worden. Die bouwopgave wordt hoogwaardig en op eigentijdse wijze ingevuld, met gasloze woningen. Een voormalige barrière midden op de Heuvelrug, het militaire vliegveld Soesterberg, is nu een natuurgebied en toegankelijk voor natuurliefhebbers en andere recreanten.
De startbaan is blijven liggen en vormt een zwart lint in het landschap met een lengte van 3km en een breedte van 50m.
Erom heen bevindt zich bijzondere flora en fauna. Het asfalt van de baan absorbeert 95% van de zonnestraling en wordt ’s zomers erg warm.
Klimaatcrisis
Nederland ontkomt niet aan de gevolgen van de klimaatcrisis. De gaswinning in het noorden zorgt voor toenemende problemen door bodemdaling en aardschokken. De onvermijdelijke conclusie is dat er een einde komt aan het gebruik van aardgas in Nederland. De alternatieven zijn beperkt – zonnepanelen en windmolens voor stroom, restwarmte van industrie gekoppeld aan warmtenetten en gebruik van warmtepompen. Geothermie en waterstof zijn interessant maar voorlopig nog geen optie. Er is veel hoop gevestigd op de vermenigvuldiging van het aantal windmolens, die dan ook nog eens veel groter gaan worden. Voor veel mensen is dit een probleem, door de geluidsoverlast en de zeer dominante aanblik. Plaatsing van windmolens op de Heuvelrug wordt serieus onderzocht, maar het zou toch erg jammer zijn wanneer ze verschijnen op Park Vliegbasis Soesterberg. Een bedreiging voor de vele beschermde vogelsoorten daar, maar nog meer vanwege de verstoring van het onbelemmerde uitzicht in dit cultuurhistorisch zo bijzondere landschap.
Initiatief SolarRunway
In 2014 opperde architect Carel Bense uit Soesterberg het idee om de zomerse warmte in het asfalt van de startbaan te ‘oogsten’ en op te slaan in de bodem (WKO). Om ’s winters weer omhoog te halen en te gebruiken om de nieuwe en mogelijk ook de oude woningen in Soesterberg mee te verwarmen op duurzame wijze. Het bijzondere aan het project is dat je er niets van ziet in het landschap. In het asfalt worden slangen gelegd (zoals bij vloerverwarming) die in de zomer warmte onttrekken aan het asfalt. Dit heeft geen invloed op de ecologie van de omgeving.
De slangen worden toegedekt met een laagje asfalt waardoor de aanblik van de baan hetzelfde blijft. De warmte in het koelwater wordt via een warmtewisselaar opgeslagen in de bodem op een diepte van circa 140m. in het koude seizoen wordt de warmte weer opgepompt en benut om woningen mee te verwarmen. Hiervoor wordt een (zeer) laag temperatuur warmtenet gebruikt met centrale warmtepompen op wijkniveau.
Dat heeft als voordeel dat er in de woning geen ruimte nodig is voor een grote warmtepomp en dat de installatie optimaal onderhouden kan worden. Verder zijn de verliezen door de lage temperatuur minimaal, in tegenstelling tot de gangbare hoogtemperatuur warmtenetten.
Een onzichtbare warmtecollector
Het gebruik van de startbaan voor de opwekking van duurzame warmte (geen stroom dus!) is onzichtbaar, maakt geen geluid en is niet afhankelijk van de restwarmte van vervuilende grijze industrie. De energiebron is de zon, schoner kan het niet.
De afmeting van de baan is voldoende om duizenden woningen mee te verwarmen in de directe omgeving. Een nieuwe bestemming voor dit cultuurhistorische erfgoed, de bakermat van de Nederlandse luchtvaart en de Nederlandse luchtmacht, en nu een natuurgebied met bijzondere natuurwaarden.
Geschiedenis
Warmte uit asfalt is zeker niet nieuw, maar het concept van de SolarRunway is dat wel. Op 26 januari 2015 volgde een uitnodiging voor een interview met BNR Duurzaam (BNR Nieuwsradio, de landelijke zender voor zakelijk Nederland) in de studio in Amsterdam.
Het idee werd ondersteund door het Ondernemers Netwerk Soesterberg en voorgedragen in de gemeenteraad van de gemeente Soest. Die ondersteunde het plan unaniem. In die tijd vroeg de rijksoverheid om duurzame initiatieven en dit paste in het streven van de overheid. De gemeenteraad stelde subsidie ter beschikking voor een eerste haalbaarheidsonderzoek, dat is uitgevoerd door IV-Infra. Het resultaat was positief en het onderzoek omvatte onder meer juridische suggesties voor het realiseren van gasloze bouw.
Partner voor realisering
Een bezoek aan de Economic Board Utrecht (EBU) leidde tot het advies om uitsluitend verder te gaan met het project indien het gecombineerd werd met de bouw van afnemers. Dus het bouwen van woningen te combineren met de aanleg van de asfaltcollector en de infrastructuur van een warmtenet. Verschillende grote projectontwikkelaars werden benaderd. Deze hadden op dat moment geen belangstelling voor gasloos bouwen. Bovendien wezen ambtenaren van de gemeente er fijntjes op dat het bouwen van een gasloze wijk wettelijk niet was toegestaan – pas op 1 juli 2018 verviel de aansluitplicht voor aardgas! Ironisch moment: de overheid vroeg om gasloze initiatieven terwijl gasloos bouwen niet was toegestaan.
Één grote partij was reeds in 2017 doordrongen van de noodzaak tot serieuze verduurzaming van de woningbouw en toonde interesse – Vorm Ontwikkeling. Met hen werd een samenwerkingsverband gevormd en er werd, om helemaal zeker te zijn, een tweede haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd door het gerenommeerde onderzoeksbureau IF Technology. Wederom was de conclusie positief. Vervolgens is het plan verder geoptimaliseerd voor maximale bedrijfszekerheid en efficiency.
Intentieverklaring samenwerkende partners duurzame energie
Op 7 juni 2018 hebben tien partijen aangegeven om samen onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor duurzame warmte in Soest en Soesterberg. Stedin, Portaal, Larderel Energy, Energie Actief Soest, Greenvis, Cocon Wonen, Heilijgers, Vorm Vastgoed, SolarRunway en de gemeente Soest ondertekenden woensdag de Intentieverklaring Duurzame Warmte Soest en Soesterberg.
Duurzame warmte is een belangrijk alternatief voor aardgas. Met de ondertekening geven de partijen aan samen te willen werken aan een ‘Aardgasvrij Soest en Soesterberg’.
Doel eerste pilot
Voor de realisering van een eerste pilot inclusief warmtecollector, stamleiding van de baan naar de woonwijk, WKO met centrale warmtepomp en laag temperatuur warmtenet, is in eerste instantie gekozen voor de nieuwe woningbouwlocatie Oude Tempel. De locatie voldoet qua afstand, omvang en beoogd marktsegment van de woningen aan de randvoorwaarden voor een haalbare pilot.
De Oude Tempel is onderdeel van de afspraken die gemaakt zijn binnen Hart van de Heuvelrug over de uitruil van meer hoogwaardig groen tegen woningbouw.
Ook bestaande bouw aansluiten
Er grenst een aantal wijken met oudere woningen aan de Oude Tempel, die geschikt zijn om aan te sluiten op het warmtenet van de SolarRunway. Hierin ligt de kracht van het project SolarRunway – dat het voordelen biedt voor de bestaande woningvoorraad. Het vermindert de energiebehoefte van warmtepompen aanzienlijk waardoor de initiële kosten voor het verduurzamen van oudere woningen flink dalen. Bovendien wordt het stroomnet zo behoorlijk ontlast, een actueel onderwerp in verband met de verwachte enorme toename van het stroomverbruik als we van het gas af moeten. Het hangt natuurlijk wel enigszins af van de bouwperiode van die woningen, maar alles van de jaren 70 en later is in principe eenvoudig geschikt te maken.
Andere aspecten voor realisering net zo belangrijk
De effectiviteit en de haalbaarheid van de SolarRunway zijn inmiddels ruimschoots aangetoond, maar er zijn meer aspecten die een doorslaggevende rol spelen bij de uiteindelijke realisatie. Zoals eerder genoemd natuurlijk de randvoorwaarden. Voorts is het van groot belang hoe het traject er na de pilot uitziet. Er wordt immers een warmtenet aangelegd waarop woningen aangesloten worden. Bij de pilot wordt de hoofdinfrastructuur meteen overgedimensioneerd voor een veelvoud van het aantal primaire afnemers. Dat kost nauwelijks meer en maakt uitbreiding aantrekkelijk.
De intentie is om het warmtenet uit te rollen naar de rest van Soesterberg, voor oud- en nieuwbouw. De gemeente Soest is druk in de weer met de energietransitie en een warmtenet past uitstekend bij een duurzame toekomst. Het voorziene warmtenet wordt gevoed uit de SolarRunway, maar kan op termijn prima worden aangevuld met andere warmtebronnen. De buffering van de warmte in de bodem is de sleutel.
Hoe de uitrol van een laagtemperatuur warmtenet in Soesterberg eruitziet is een zaak van groot belang en vormt onderdeel van de publieke discussie over de energietransitie. Die discussie vindt plaats onder leiding van de gemeente en is volop in beweging.
Het is onvermijdelijk dat de overheid – lokaal, provinciaal en het rijk – hier een rol zal moeten pakken. Die rol is nog helemaal niet duidelijk, er wordt nog hard aan gewerkt op alle niveaus.
Maatschappelijk belang warmtenet
Bij realisatie van een warmtenet is het erg belangrijk hoe je dat op een maatschappelijk verantwoorde wijze doet. Klanten dienen voordelig duurzame warmte te krijgen, gewoon omdat het kan. Het moet GDA zijn (Goedkoper Dan Anders) en niet NMDA (Nog Meer Dan Anders), zoals regelmatig het geval is bij de ouderwetse warmtenetten.
De tijd is rijp voor innovatie en frisse partijen, voor bedrijven die de klant niet zien als cashcow maar als partner. Het gaat hier om een collectieve voorziening die lokaal energie opwekt en lokaal distribueert. Geen vervuilende industrie die restwarmte levert, en bij voorkeur geen windmolens als dat niet nodig is.
Dat vraagt bij voorkeur om een wat andere aanpak, dat vraagt om transparantie en meer participatie van de stakeholders. Misschien dat het model van een coöperatie toepasselijk is, of het model zoals bij een golfclub, met leden (gebruikers) in een vereniging, een stichting als bestuur en een B.V. als eigenaar van de hardware.
Er wordt door ons actief nagedacht over een geschikte opzet en we zijn in overleg met enkele geschikte partijen. Doel is leveringsgarantie voor een passende lokale prijs voor een lange termijn. Voor alle duidelijkheid: Vorm Ontwikkeling is bereid om de eerste pilot te realiseren maar heeft geen ambities op het gebied van beheer en exploitatie.
Voorwaarde voor succes
Een succesvol warmtenet 2.0 zal gerealiseerd moeten worden met het belang van de stakeholders op de eerste plaats. De doelstelling is helder: minder en duurzaam energieverbruik tegen lagere kosten, gewoon omdat het kan.
Het vraagt om toegewijde partners die de toekomst als hun speelveld zien. En die toekomst is duurzaam en integraal als het aan ons ligt.
Het Solarrunway Project:
Duurzame energie | Startbaan wordt warmtecollector en gaat woningen
verwarmen.
